کتاب الاغراض الطبیه و المباحث العلائیه ( دو جلدی )

کتاب الاغراض الطبیه و المباحث العلائیه تالیف اسمعیل بن الحسن بن محمدالحسینی الجرجانی ( سید اسماعیل جرجانی ) و تصحیح و تحقیق دکتر حسن تاج بخش می باشد.

کتاب الاغراض الطبیه و المباحث العلائیه که حکیم جرجانی، آن را در حدود ۵۲۵ هجری قمری، یعنی واپسین سال های زندگی به عنوان چکیده و ملخصی کامل از ذخیره استخراج کرده، کتابی نوین است. جرجانی در این کتاب ذخیره را به هم ریخته، برخی از باب ها و مطلب ها را از نو درهم آمیخته و آن را خلاصه و تکمیل کرده، گاهی سخن هائی دیگر آورده و برخی از مشکلات آن را حل کرده، یعنی طرحی نو درانداخته است. همو در مقدمه الاغراض به حق به خود بالیده که آنچه بیان کرده در هیچ کتاب هم حجم دیگری به این شیوه و شیوائی موجود نیست. بیهوده نیست که از خوانندگان خواسته تا آن را با سایر کتاب های طبی مقایسه کنند.

 کتاب الاغراض الطبیه و المباحث العلائیه یکی از منابع اصیل واژگان و ترکیب کلمات زبان فارسی، چه پزشکی و چه غیر پزشکی است . این کتاب گرانقدر به حد خود، همان ارجمندی ذخیره خوارزمشاهی را دارد، و بر هر فارسی زبان دانش پژوهی است که از این خرمن گل، برگهائی برگیرد و از شکوفائی آن، بهره معنوی گیرد.

کتاب الاغراض الطبیه و المباحث العلائیه گذشته از آن که نمایانگر ژرفنای پزشکی کهن ایران و مشرق زمین است و از این جهت جویندگان این رشته را بسیار به کار آید، هنوز نیز قسمت هائی از آن کاربرد مفید دارد و بر هر پزشک ایران دوست و فرهیخته ای است که آن را بخواند و از آن کسب فیض نماید.

جلد اول کتاب الاغراض الطبیه و المباحث العلائیه شامل سه بخش است که بخش اول آن دارای پانزده گفتار است.

جلد دوم کتاب الاغراض الطبیه و المباحث العلائیه شامل یک بخش است که دارای یازده گفتار می باشد.

بخشی از فهرست مطالب کتاب الاغراض الطبیه و المباحث العلائیه جلد اول :

دیباچه

زندگی و آثار سید اسماعیل جرجانی

الاغراض الطبیه و المباحث العلائیه

مذاهب زمان جرجانی

مذهب سید اسماعیل جرجانی

اهمیت ذخیره خوارزمشاهی و الاغراض الطبیه

چاپهای ذخیره خوارزمشاهی، خفی علائی و یادگار

بخشهای ذخیره خوارزمشاهی

مراجع جرجانی برای نوشتن کتاب

نوآوریها و تجربیات سید اسماعیل جرجانی

جرجانی و جراحی

واژگان اصیل فارسی الاغراض الطبیه

سیری در الاغراض الطبیه

نسخه های الاغراض الطبیه و شیوه تصحیح کتاب

نسخه های الاغراض

نسخه هایی که برای تصحیح کتاب مورد استفاده قرار گرفت

شیوه تصحیح کتاب الاغراض الطبیه

فهرست منابع

عکس های نسخه های خطی

بخش اول : جزو نخستین علمی

گفتار اول : اندر یاد کردن حد طب و موضوع و منفعت آن و یادکردن جزء علمی و عملی از آن و یاد کردن ارکان و مزاج و اخلاط و آن نوزده بابست

باب اول : اندر حد طب و موضوع آن

باب دوم : اندر معرفت طب

باب سوم : اندر منفعت جزء علمی و عملی از علم طب

باب چهارم : اندر قول کلی اندر ارکان

باب پنجم : اندر شناختن زمین و احوال آن

باب ششم : اندر آب و احوال آن

باب هفتم : اندر هوا و احوال آن

باب هشتم : اندر شناختن آتش و احوال آن

باب نهم : اندر مزاج

باب دهم : اندر مزاج معتدل و شناختن اعتدال

باب یازدهم : اندر مزاج اندام های یکسان

باب دوازدهم : اندر مزاج سالهاء عمر

باب سیزدهم : اندر مزاج اصلی و احوال آن

باب چهاردهم : قول کلی اندر اخلاط

باب پانزدهم : اندر احوال خون

باب شانزدهم : اندر بلغم و احوال آن

باب هفدهم : اندر صفرا و احوال آن

باب هجدهم :اندر سودا و احوال آن

باب نوزدهم : اندر هضم

گفتار دوم : اندر شناختن اندام های بسیط و آن هفت باب است

باب اول : اندر فرق میان اندام های بسیط و مرکب

باب دوم : اندر شناختن استخوان ها

باب سوم : اندر شناختن غضروفها

باب چهارم : اندر شناختن عصبها

باب پنجم : اندر شناختن عضلها

باب ششم : اندر شناختن رگها که آن را اورده خوانند

باب هفتم : اندر شناختن شریان

….

بخشی از فهرست مطالب کتاب الاغراض الطبیه و المباحث العلائیه جلد دوم :

بخش چهارم از کتاب اغراض طبی و مباحث علائی

گفتار نخستین : اندر بیماریهاء سر و این گفتار شش جزوست

جزو نخستین : اندر استدلال کلی از افعال و احوال مزاج دماغ و احوال اندامهاء مشارکت دماغ و غیر آن و تدبیرهاء کلی اندر آن و این چهار باب است

باب نخستین : اندر جستن نشانهای سلامت و آفات از کارهای دماغی

باب دوم : اندر نشانهاء که از اندامهاء مشارک دماغ جویند

باب سیوم : اندر نشانها که از مزاج دماغ جویند

باب چهارم : اندر اصول و قوانین علاج بیماریهاء سر

جزو دوم : اندر بیماریها که از آماس دماغ و آماس غشاء آن افتد و اسباب و علامات و علاج آن و آن هفت بابست

باب اول : اندر قرانیطس

باب دوم : اندر فلغمونی

باب سوم : اندر صبارا

باب چهارم : اندر جمره و قوباء دماغ

باب پنجم : اندر لیثرغس

باب ششم : اندر سبات سهری و سهر سباتی

باب هفتم : اندر شخوص و جمود

جزو سیوم : اندر بیماری هایی که سبب آن اندر گوهر دماغ باشد، لکن آماس نباشد و این پنج بابست

باب اول : اندر مالیخولیا

باب دوم : اندر انواع دیوانگیها

باب سوم : اندر غفلت و نسیان و احمقی و صورت بستن چیزهای باطل و بیهوشانه

باب چهارم : اندر سبات

باب پنجم : اندر بی خوابی بافراط

…..

از دیگر آثار مولف :

ذخیره خوارزمشاهی ۶ جلدی