دکتر روشنک قدس ( متخصص طب ایرانی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران )
گیاهان دارویی و فرآورده های طبیعی:
آمارها در ایالات متحده آمریکا نشان می دهند ۴۱ درصد از نسخه ها حاوی یک یا چند محصول با منشا طبیعی به عنوان پایه درمانی می باشند و از بین ۲۰۰محصول دارویی پرکاربرد در ایالات متحده، ۲۵ درصد منشاء گیاهی دارند. مطالعات متعدد زیادی هم حداقل در محیط آزمایشگاهی (in vitro) نشان داده اند که بعضی گیاهان دارویی و فرآورده های طبیعی می توانند ضدباکتری و ویروس عمل کنند(۱). با توجه به اینکه طب ایرانی بر مبنای مزاج سنجی فرد و بیماری و گیاه، مهندسی و پایه ریزی شده است در نتیجه استفاده از جامعیت آن در کنار درمانهای نگهدارنده طب رایج به احتمال زیاد بتواند در کاهش شدت بیماری و کند نمودن روند تکثیر ویروس در بدن کمک نماید. در نتیجه از کلیه پزشکان و همکارانی که در حال خدمات رسانی به این دسته از بیماران هستند و نیز از تمام مردم ایران درخواست داریم به دور از افراط و تفریط به رعایت نکات بهداشتی شخصی و اصول حفظ سلامت فردی پایبند باشند تا به امید پروردگار و با عنایت او بتوانیم در کمترین زمان ممکن این ایپدمی را کنترل نماییم و باعث پیشگیری از کرونا ویروس شویم.
روند شروع و پایان بیماری:
بر اساس مراحل چهارگانه شناحته شده بیماری در منابع طب ایرانی، هر بیماری (اعم از عفونی و غیر عفونی) از الگوی فاز ابتدا، فاز پیشرونده (تزاید)، فاز انتها (فاز تثبیت بیماری) و فاز انحطاط (از بین رفتن بیماری) پیروی می نماید. البته بر حسب شدت و ضعف پاتوژن مولد بیماری، این احتمال وجود دارد که بیماری نتواند مرحله انتها را به سلامت بگذراند و به انحطاط بیماری برسد. به نظر می‌رسد بسیاری از مرگ‌ها در مرحله شدت یافتن بیماری یا در مرحله انتها به دلیل ضعیف شدن طبیعت و قوای بدنی رخ دهند.
بر همین اساس، در چنین شرایطی ما در جامعه با چهار دسته از افراد روبرو هستیم که در یکی از مراحل فوق قرار داشته و نیازمند تدبیر حفظ ایمنی و سلامت فردی شان هستند و البته گاهی هم به دلیل هجوم اخبار مضطرب کننده ویروس کرونا، دچار ترس و ناامیدی هم شده اند؛ یک طبیب حاذق باید برای هر دسته از افراد زیر تدابیر ویژه مناسب هر مرحله ای که فرد در آن قرار دارد داشته باشد تا احیانا دچار خطای دادن دارو به بیمار غیر مبتلا و مبتلا کردنش به عوارض دارویی و بالعکس نشود. پس بر اساس همین مدل تفکری ما چهار دسته از افراد را در جامعه خواهیم داشت:
- افراد در معرض اما بدون علامت که نیاز به درمان پیشگیرانه دارند
- افراد دارای علایم اولیه (شروع بیماری)
- افراد در مرحله شدت بیماری
- افراد در دوره نقاهت (دارای ضعف قوا و نیازمند بازتوانی)
بدیهی است می توان درمان پیشگیرانه را به فردی که در سایر مراحل بیماری کرونا ویروس قرار دارد توصیه کرد. اما بر اساس هر نوع مدل تفکری (اعم از طب مدرن و طب ایرانی) منطقی نیست که درمان دارویی برای زمان بیماری را به فرد سالم تجویز کرد.
در این توصیه نامه ، تنها به توصیه های پیشگیرانه برای جلوگیری از ابتلا به بیماری کرونا ویروس اشاره می‌شود:
تدابیر پیشنهادی برای افراد غیر مبتلا به ویروس کرونا و در خطر (درصد بالای افراد جامعه در این گروه قرار می‌گیرند)
رعایت تدابیر مهم غذایی:
تا گرسنه نشده اید غذا نخورید.
در صورت احساس گرسنگی سریعا غذا مصرف نمایید. (مدت زمان گرسنگی طول نکشد تا منجر به ضعف قوای بدن شود)
تا کاملا سیر نشده اید از غذا خوردن دست بکشید.
از پرخوری و تا حد اشباع ، غذا خوردن و ریزه خواری یعنی خوردن تنقلات بین وعده های غذایی بپرهیزید.
از خوردن آب، به ویژه آب سرد صبح ناشتا پرهیز نمایید.
از خوردن آب خالص به ویژه که سرد هم باشد نیمه شب در بین خواب بپرهیزید.
پرهیز از مصرف غذاهای متضاد:
- پرهیز از مصرف همزمان لبنیات و ترشی جات
- پرهیز از مصرف همزمان ماهى و لبینات، ماهی با ترشی
- پرهیز از مصرف ماست با تخم مرغ، ماست و باقلا
- پرهیز از مصرف انار بعد از مصرف حلیم
- پرهیز از مصرف انگور بعد از خوردن شیر برنج یا کله پاچه
- پرهیز از مصرف باقلا و ماست
پرهیز از مصرف غذاهای غلیظ و سردی زا مثل: حلیم، آش رشته، ماکارونی، لازانیا، بادمجان، کلم، گوشت های غلیظ نظیر گوشت گوساله، گاو، شتر و گاومیش. بدیهی است باید از مصرف کلیه غذاهای کنسروی، فست فودها و انواع سس و تنقلاتی نظیر چیپس و پفک و … بیش از هر زمان دیگری پرهیز کرد.
روزی یک عدد قرص روی (Zinc) و یک عدد قرص ویتامین C تنها به مدت یک هفته استفاده نمایید تا سیستم ایمنی تان تقویت شود. طبیعی است جایگزین‌های طبیعی برای این مورد شامل استفاده از آب لیموی تازه یا فرآورده های حاوی گل نسترن هست که ویتامین C بالایی دارد و می تواند جایگزین مصرف قرص های فوق باشد. فقط توجه داشته باشید ویتامین سی به شدت به حرارت حساس است و در صورت جوشاندن یا همراه کردن با آب داغ، میزان ویتامین سی در فرآورده به شدت کاهش می‌یابد.
توصیه می شود روزانه شربتی از عرق نسترن+ گلاب+ بیدمشک همراه با آب و یک قاشق غذاخوری سکنجبین ساده و یک قاشق مرباخوری تخم ریحان استفاده نمایید؛ اثرات آنتی ویرال تخم ریحان در مطالعات اثبات شده است(۱).
توصیه به مصرف پاچه که مولد ماده لزج اما غیر غلیظ و مناسب برای بدن است. این غذا سریع الهضم بوده و مواد زاید کمی در بدن تولید می کند و اگر با ترشی لیمو یا تمر هندی یا سرکه تهیه شود، بهترین غذا در ایام وبایی است، منظور هوای وبایی یا همان ایپدمی بیماری های واگیر است که در مورد ویروس کرونا هم صدق می کند.
مصرف عدس در ایام وبا بهترین غذاست. اگر پوست عدس را کنده و با سرکه بپزند، مقوی معده است. در ایام وبا (منظور شیوع بیماری های واگیردار است) بهترین غذاست. البته عدسی تهیه شده از دال عدس هم احتمالا همان خاصیت را دارد. دال عدس دارای میزان زیادی پروتئین، کلسیم، اسید آمینه، فسفر و آهن است . دال عدس، گونه‌ای از حبوبات و هم خانواده عدس محسوب می‌شود که رنگ قرمزی دارد.
مصرف پیاز و ترشی آن (پیاز پرورده در سرکه) در این ایام با غذاها توصیه می شود. خاصیت آنتی باکتریال، آنتی اکسیدانی، ضدالتهابی و تقویت و تنظیم کنندگی سیستم ایمنی و خاصیت آنتی هیستامینی پیاز و خاصیت برونکودیلاتوری آن در بیماران آسماتیک و ریوی در مطالعات اخیر اثبات شده است(۴-۲).
فعالیت بدنی و ورزش
از فعالیت ورزشی به ویژه در باشگاهها که محل تراکم و تردد افراد هست بپرهیزید. چون ورزش سبب افزایش تعداد تنفس و افزایش احتمال استفاده از دهان برای تنفس خواهد شد. افزایش تعداد تنفس خودش شانس ورود ویروس از مجرای بینی را افزایش می دهد. در صورت تنفس دهانی، به دلیل حذف مخاط بینی که خودش تا حد زیادی قابلیت تعدیل هوای ورودی را دارد شانس ابتلا به ویروس کرونا را چندین برابر افزایش خواهد داد.
بدیهی است نرمش ملایم روزانه در هوای سالم و یا در منزل به تقویت بنیه فردی و چرخش مناسب انرژی در بدن و ارتقای سیستم ایمنی کمک خواهد کرد. حد ورزش مناسب در طب ایرانی در حدی است که کمی گونه ها برافروخته شده ، کمی تنفس و ضربان قلب افزایش یابد، کمی تعریق ایجاد شود اما خستگی پدید نیاید تا عطش و نیاز به مصرف آب که غالبا در حین ورزش های سنگین با تعریق شدید رخ می دهد ایجاد نشود. زیرا خودش در طولانی مدت سبب ضعف بدن و آسیب های جبران ناپذیر خواهد شد.
دفع مواد زائد بدن
توجه به متناسب بودن دفع مواد زاید از بدن بر اساس حجم غذای مصرفی و درمان هر چه سریعتر یبوست که سبب استاز و ماندگاری بیش از حد طبیعی غذا در سیستم گوارشی شده و احتمال بازجذب توکسین ها و اکسیدان ها را افزایش می دهد. در چنین شرایطی توصیه می شود رژیم غذایی افراد طوری طراحی شود که حتما روزانه یک نوبت دفع راحت را داشته باشند. دفع مدفوع با قوام معتدل (نه خشک و تکه تکه و نه آبکی) که به راحتی صورت پذیرد در چنین مواردی توصیه اکید می‌شود تا از بازجذب سموم و تاثیر منفی آن بر سیستم ایمنی فرد، جلوگیری شود.
بدن خود را گرم نگه دارید:
با توجه به اینکه ویروس کرونا در محیط سرد و مرطوب و تاریک بهتر رشد می کند توصیه می شود حتما بدن خود را گرم نگه دارید. پوشش کافی داشته باشید،حتما دور کمر و شکم را گرم نگه دارید. در اکثر تمدن‌های قدیمی در لباس های زنانه و مردانه از کمربندهای پهن استفاده می شده است چون اهمیت آن برایشان محرز بوده و به نوعی با گرم نگه داشتن این ناحیه با کمربندهای پشمی در زمستان و کمربندهای نخی در تابستان از آن محافظت می‌کرده اند.
بر اساس تئوری طب ایرانی، مَراق یا همان پوست و عضلات شکم، همراه با لایه جداری پریتوئن از ارگانهای بسیار مهم محسوب می شده، در همین ناحیه بر اساس طب هندی چاکرای خورشیدی قرار دارد که از مهم ترین چاکراهای بدن هست و بر اساس طب چینی، محل قرارگیری کلیه هاست که بر اساس مبانی این طب، محل ذخیره انرژی حیاتی در فرد هستند. پس لطفا در مراقبت و گرم نگه داشتن ناحیه دور شکم و کمر کوشا باشید به ویژه در فصل زمستان و به ویژه در شرایط اپیدمی بیماری های مسری. ضمنا کمربندهای طبی به دلیل داشتن خاصیت ارتجاعی و احتمال ایجاد ضعف در عضلات پاراورتبرال (کتار ستون فقرات) در مصرف طولانی مدت توصیه نمی‌شوند. پس سعی کنید برای این کار، از پارچه‌های پشمی استفاده نمایید.
عدم افزایش رطوبت غیرضروری بدن
از مصرف موادی که سبب افزایش غیرضروری رطوبت در بدن می شوند نظیر کاهو، لبنیات، ماهی و انواع میوه جاتِ تر خودداری نموده و در صورت تمایل به مصرف میوه، از میوه های خشک شده استفاده نمایید تا رطوبت آنها حذف شده باشد.
در موارد تماس با فرد مبتلا به ویروس کرونا یا قرار داشتن در محیط های پر ازدحام بر حسب مزاج کلی یا مزاج معده خود، (گرمی یا سردی آن) می توانید روزانه از یک تا سه نوبت حداکثر تا یک هفته از ترکیب زیر استفاده نمایید البته برای این امر حتما با یک پزشک متخصص طب سنتی ایرانی مشورت نمایید تا دوز مناسب شما را برایتان مشخص نماید. یک قاشق چایخوری از ترکیب مساوی پودر زنجبیل و دارچین و آویشن که می توانید آن را در آب داغ و کمی نبات حل کرده جرعه جرعه بعد از غذا میل نمایید یا پودر را همراه با آب معمولی پس از غذا مصرف نمایید. این درمان بر حسب نوع مزاج فرد، قابل ادامه و تکرار هست.
محیط خود را ضدعفونی کنید
می توانید از دودهای گیاهی در محیط منزل و محل کار برای ضدعفونی کردن محیط استفاده نمایید. بعضی از گیاهانی که در زیر نام برده می شوند اثرات آنتی باکتریال و ضدقارچی‌شان ثابت شده است. البته شاید هنوز کار تحقیقی در خصوص ویروس ها بر روی آنها انجام نشده باشد؛ اما در هر حال، با حذف هر نوع پاتوژنی از محیط می توان به افزایش شانس سلامتی خود کمک کرد. پس استفاده از عود اسطوخدوس، عود دارچین و عود صندل توصیه می شود.
دود کردن میزان کمی از عنبرنسا در محیط می تواند طیف وسیعی از باکتری ها را از محیط حذف نماید. اگر تا کنون به مناطق روستایی مسافرت کرده باشید قطعا دیده اید افراد روستایی عنبرنساء را سوزانده و در اطراف محل سکونت خود دود می کنند. دود آن که شاید برخی آن را بوی طبیعت بدانند و برخی ناخوشایند، می تواند محیط را پاکسازی کند(۵). این فرآورده حیوانی فقط به صورت دود کردن مانند اسفند قابل استفاده هست و مصرف خوراکی، یا به صورت بخور دادن و ریختن آن در آب و جوشاندن آن در منایع طب ایرانی توصیه نشده است و فقط دود دادن آن چنین خاصیتی را دارد.
مقاله‌ای در دست تدوین توسط اینجانب و همکارانم هست که نشان می دهد این دود توانسته در محیط کشت سردسته دو گروه باکتری‌های گرم مثبت (Staphylococcus aureus) و گرم منفی (E.coli) را به سرعت از بین ببرد. این دود حالت روغنی دارد و احتمال اینکه تا مدتی روی وسایل منزل یا لباس بماند هست. پس لطفا در میزان کم در حد یک یا دو بند انگشت از آن را روزانه در محیط خود بر حسب فضای در اختیارتان، دود کنید و از دور دود آن را تنفس کنید تا اگر در مخاط بینی تان باکتری کلونیزه شده از بین برود. مصرف بیش از حد از آن به دلیل خشکی زیاد، توصیه نمی شود.
اثرات ضد ویروسی و آنتی باکتریال اسفند در محیط آزمایشگاه اثبات شده است (۷-۶). به همین دلیل از دود اسفند نیز می‌توانید برای پاکسازی محل سکونت خود استفاده کنید. اما دود غلیظ برای ریه آسیب زاست و به خصوص در افراد دارای مزاج خشک یا مزاج خشک مغز، استشاق مستقیم دودها اعم از عنبرنسا و اسفند توصیه نمی‌شود.
بخور مریم گلی، بابونه و آویشن را روزانه در خانه و محل کار خود داشته باشید.
کرونا ویروس عمدتا با درگیری ریه شروع می شود و متعاقب آن، مشکلات روده ای نظیر اسهال و در شرایط وخیم تر، درگیری کلیه را به همراه دارد.
بر اساس چرخه بیماری‌ها در طب چینی، می توان چنین تحلیل کرد که کرونا ویروس در اثر ضعیف شدن ریه و عضو متناظر آن که روده بزرگ هست و ریزش نزله (ترشحات غلیظ شده انباشته شده در فضاهای نازوفارنکس و سینوس ها به ریه) و تهاجم کلیه ایجاد می شود. فلز عنصر متناظر با عضو ریه و آب عنصر متناظر با کلیه است که هر دو سرد هستند و این ویروس هم در محیط سرد و مرطوب بهتر رشد می نماید.
برای شکستن این چرخه باید میزان عنصر آتش در بدن یا گرمی را تا حدی منطقی افزایش داد که این سیکل سرد و رطوبی شکسته شده و محیط برای رشد و تکثیر بی رویه ویروس نامتناسب شود. در طب چینی، عضو متناظر با عنصر آتش، قلب هست و جالب هست بدانید در طب ایرانی هم توصیه اکید شده است که در هنگام بروز اپیدمی بیماری های واگیر که در منابع طب ایرانی، از آن به عنوان هوای وبایی نام برده شده است (به دلیل اینکه در قدیم، وبا یکی از مسری ترین و کشنده ترین بیماری های عفونی همه گیر بوده به همین دلیل این هوا و اپیدمی به نام آن متنسب شده است و منظور هوای وبایی شامل انواع اپیدمی ها و همه گیری بیماری های عفونی می باشد و تنها شیوع وبا نیست). از ترکیباتی که مقوی قلب (Heart tonics/Heart tonifiers) هستند استفاده شود.
به همین دلیل توصیه می شود از بوهای خوش نظیر بوی گل نرگس، بوی گلاب و … در محیط زندگی خود استفاده کنید. در عین حال توصیه می شود از ترس و غم و نگرانی به شدت پرهیز نمایید و شاد باشید. نه از این بابت که شاد بودن همیشه خوب هست بلکه با این توجیه که بر اساس طب چینی، هر هیجانی متناظر و منتسب به یک عضو هست.قلب متناظر با شادی و ریه متناظر با غم و غصه و نگرانی و کلیه متناظر با ترس، ترس شدید و شوک ناشی از ترس هست. پس با این توضیحات حتی اگر وقت یا پول کافی برای خرید دارو و گیاهان لازم را ندارید حداقل سعی کنید محیط را برای خود و اطرافیانتان شاد نگه دارید و از هر آنچه ترس و نگرانی تولید کند دوری نمایید.
سایر مقویات قلب شامل مشک و عنبر، ابریشم، طلا و نقره، فیروزه،عقیق، لاجورد، یاقوت، مروارید هست که ترکیباتی از انها در دانشکده های طب ایرانی در دسترس قرار دارد. بعضی از این موارد استفاده خوراکی و بعضی استفاده موضعی دارند که بهتر هست توسط متخصص طب ایرانی و بر اساس صلاحدید وی استعمال شود. بوییدن اسانس بهارنارنج و یا پرتقال از ساده ترین کارهاست. یک پرتقال را پوست بکنید و پوست آن را فشرده و بویش را استنشاق کنید.
دستانتان را خوب بشویید
با توجه به اینکه خوشبختانه جدار ویروس کُووید-۱۹ از دو لایه لیپید تشکیل شده است که ژنوم آن را محافظت می کند. هر گونه شوینده صابونی که توانایی حل کردن این چربی را داشته باشد می تواند آن را به راحتی نابود نماید. پس برای حفظ خود و اطرافیانتان و کنترل هر چه سریعتر بیماری در ایران عزیزمان، حتما مکررا دست هایتان را با آب و صابون بشویید و حداقل ۲۰ ثانیه کف صابون را روی دست نگه دارید و لابلای انگشتان خود دست بکشید و زیر ناخن ها را با یک مسواک و کف صابون تمیز نمایید. این کار ویروس کرونا را نابود می‌کند.
در پایان علاوه بر رعایت موارد فوق که بر اساس منابع طب سنتی ایرانی آورده شده است رعایت دیگر موارد پیشگیرانه ای که سازمان جهانی بهداشت و سایر مراجع رسمی برای مقابله با ویروس کرونا صادر کرده اند ضروری است و توصیه اکید می شود.
منابع:
۱٫ Akram M, Tahir IM, Shah SMA, Mahmood Z, Altaf A, Ahmad K, et al. Antiviral potential of medicinal plants against HIV, HSV, influenza, hepatitis, and coxsackievirus: A systematic review. Phytotherapy Research. ۲۰۱۸;۳۲(۵):۸۱۱-۲۲٫
۲٫ Marefati N, Eftekhar N, Kaveh M, Boskabadi J, Beheshti F, Boskabady MH. The Effect of Allium cepa Extract on Lung Oxidant, Antioxidant, and Immunological Biomarkers in Ovalbumin-Sensitized Rats. Medical Principles and Practice. 2018;27(2):122-8.
۳٫ Ghorani V, Marefati N, Shakeri F, Rezaee R, Boskabady M, Boskabady MH. The Effects of Allium Cepa Extract on Tracheal Responsiveness, Lung Inflammatory Cells and Phospholipase A2 Level in Asthmatic Rats. Iranian Journal of Allergy, Asthma and Immunology. 2018;17(3):221-31.
۴٫ Oliveira TT, Campos KM, Cerqueira-Lima AT, Carneiro TCB, da Silva Velozo E, Melo ICAR, et al. Potential therapeutic effect of Allium cepa L. and quercetin in a murine model of Blomia tropicalis induced asthma. DARU Journal of Pharmaceutical Sciences. 2015;23(1 🙂 18 .
۵٫ Talebi a, Harigh e, Dehdashtian e, Amini f, Meshkat m. Evaluation of the effect of smoke of anbar nasara (donkey dung) extract on staphilococcus aureus and bacilus subtilis. Journal of Isfahan Medical School (IUMS). 2017;34 ( 406 .-:)
۶٫ Shahverdi AR, Monsef-Esfahani HR, Nickavar B, Bitarafan L, Khodaee S, Khoshakhlagh N. Antimicrobial activity and main chemical composition of two smoke condensates from Peganum harmala seeds. Zeitschrift für Naturforschung C. 2005;60(9-10):707-10.
۷٫ Moradi MT, Karimi A, Rafieian-Kopaei M, Fotouhi F. In vitro antiviral effects of Peganum harmala seed extract and its total alkaloids against Influenza virus. Microbial pathogenesis. 2017;110:42-9.__