ارکان:
حکما عناصر اصلی تشکیل دهنده موجودات را چهار رکن می دانند که هر رکن از ترکیب با رکنی دیگر کیفیتی جدید می سازد. این ارکان عبارتند از:
آتش: طبع گرم و خشک دارد ( صفرا )
هوا: طبع گرم و تر دارد. ( دم یا خون )
آب: طبع سرد و تر دارد. ( بلغم )
خاک: طبع سرد و خشک دارد. ( سودا )
(در یونان باستان آسمان را هم جز رکن پنجم می دانستند مانند ارسطو، که شیخ الرییس ابن سینا در کتاب قانون کاملا رد نموده است.)
ترکیبات مزاج ها و ایجاد مزاج جدید
گرم و خشک+گرم و تر= گرم (خشکی و تری یکدگر را خنثی نموده و گرمی می ماند)
گرم و خشک+سرد و تر=معتدل (گرمی و سردی یکدگر را و خشکی و تری یکدگر را خنثی می کنند)
گرم و تر+سرد و تر=تر (گرمی و سردی خنثی می شوند)
گرم و تر +سرد وخشک=معتدل (گرمی، سردی را خنثی و تری، خشکی را خنثی می کند)
سرد و تر+سرد و خشک=سرد (تری و خشکی یکدگر را خنثی می نمایند.)
گرم خشک+سرد و خشک: خشک ( گرمی و سردی خنثی می شوند و خشکی می ماند.)
مزاج های اصلی و فرعی
مزاج های اصلی گرمی و سردی می باشند و مزاج های فرعی که بیشتر از مزاج های اصلی تاثیر پذیرند تری و خشکی هستند. از ترکیب آن ها که به صورت مطلق نمی باشد ۹ مزاج به وجود می آید:
۱٫ معتدل ۲٫ گرم ۳٫ سرد ۴٫ تر ۵٫ خشک ۶٫گرم و تر ۷٫گرم و خشک ۸٫سرد و تر ۹٫سرد و خشک
(البته مزاج هیچ شخصی با شخص دیگر یکی نیست مانند اثر انگشتش. زیرا نوع و مقدار ترکیب متفاوت است. مانند قطره ای آب در آتش که سریع بخار می شود و یا سطل آبی بر آتش کوچکی که آن را خاموش می کند.)
مزاج شناسی و نشانه های آن در هر فرد:
اندام
لاغری نشانه خشکی و چاقی نشانه رطوبت است. هیکل درشت با گوشت فراوان نشانه گرمی و تری و چربی نشانه سردی و تری است. لاغری نشانه گرمی و خشکی یا سردی و خشکی می باشد.
پوست
گرمی و سردی آن نشانه گرمی و سردی مزاج و نرمی نشانه رطوبت و زبری نشانه خشکی مزاج می باشد.
رنگ پوست
سفیدی پوست نشانه سردی مزاج و سرخی و گندمگونی، نشانه گرمی مزاج است. زردی نشانه گرمی و تیره، نشانه سردی و خشکی است.
اعضای بدن
سینه و شانه های پهن، عروق برجسته، نبض قوی، درشتی مفاصل نشانه های گرمی است و غیر از این نشانه سردی است.
مو
موی زیاد، رشد سریع و تیرگی آن نشانه گرمی مزاج و موی کم و رنگ روشن آن نشانه سردی و مجعد بودن نشانه خشکی و لختی آن نشانه رطوبت مزاج است.
محیط
گرم مزاجان تحمل گرما را ندارند و با خوردن غذاها و ادویه های گرم اذیت می شوند. ( جوش زدن، خارش و….). سرد مزاجان به هوای گرم علاقه دارند و شیرینی ها را بیشتر از ترشی ها دوست دارند و در موقع خواب، آب از دهانشان خارج می شود.
روحیات
سرد مزاجان به کندی کاری را شروع می کنند، اما گرم مزاجان به سرعت شروع به کار می کنند و افرادی عجول و شتابزده اند و ممکن است ثبات رای نداشته باشند. افراد سرد مزاج، افرادی آرام و صبور هستند. افراد گرم مزاج، اغلب تند خو هستند و سریع خشمگین می شوند. گرم مزاجان با انرژی و پر حرفند. ولی سرد مزاجان آرام و شمرده صحبت می کنند. گرم مزاجان صدایی بلند دارند، ولی سرد مزاجان صدایی آرام دارند. قدرت یادگیری و حافظه گرم مزاجان بهتر است. خشکی ایجاد خودرایی می کند و رطوبت باعث انعطاف پذیری. سردی ایجاد ترس و گرمی ایجاد شجاعت.
فضولات دفع شده ( عرق، ادرار، مدفوع و …)
هنگامی که مواد دفع شده پُر رنگ و دارای بوی تند باشند، نشانه گرمی مزاج و برعکس آن نشانه سردی مزاج است.
خواب و بیداری
زیادی خواب از سردی و یا رطوبت است و کم خوابی از گرمی و خشکی مزاج است.